BÁO CÁO SƠ BỘ KẾT QUẢ KHAI QUẬT DI TÍCH ĐỒI ĐỒNG DÂU NĂM 2023 (Thôn Đoài, thị trấn Tây Đằng, huyện Ba Vì, thành phố Hà Nội)

Toạ lạc tại quả đồi cùng tên thuộc thôn Đoài, thị trấn Tây Đằng, huyện Ba Vì, thành phố Hà Nội. Di tích cách thị xã Sơn Tây 11km về phía Tây Tây Bắc, cách trung tâm thị trấn Tây Đằng 500m về phía Tây. Phía Tây giáp Vật Lại, phía Đông Nam giáp với chùa Cao, Đông Bắc giáp Đồng Mọn. Di tích nằm ở hữu ngạn sông Hồng và cách điểm gần nhất 2,5km, nằm ở tả ngạn sông Tích cách đoạn gần nhất 1,3km.

Di chỉ đồi Đồng Dâu được điều tra thám sát lần đầu tiên vào tháng 12/1965, năm 2003, di chỉ đ­ược khảo sát lần thứ hai. Tháng 12/2005 và tháng 02/2008, khoa Lịch sử, Tr­ường Đại học KHXH&NV - ĐHQG Hà Nội đã tiến hành khai quật di chỉ này. Tháng 01/2023, để làm rõ thêm những tính chất của di tích ở cuộc khai quật trước Bảo tàng Hà Nội đã phối hợp với Bộ môn Khảo cổ học đã tiếp tục khai quật với diện tích là 25m² (5m x 5m), cuộc khai quật được Bộ Văn hoá Thể thao và Du lịch cho phép tại Quyết định số 3241/QĐ-BVHTTDL ngày 08/12/2022.

1. Địa tầng dày từ 63 - 98cm, bị xáo trộn cục bộ, hiện tượng xáo trộn diễn ra phổ biến trong hố khai quật. Cá biệt có một dấu vết gầu múc của máy xúc ăn sâu xuống sinh thổ, chiếm diện tích khoảng 3m². Diễn biến địa tầng từ trên xuống như sau:

Lớp mặt: màu xám, đất ít sét, chủ yếu là sạn sỏi, vì vậy đất khá cứng nhưng bở rời. Lớp này dày khoảng 10 - 40cm. Đây là lớp canh tác hiện đại, nhưng do bề mặt đã được san bạt đi khá nhiều nên lớp này là lớp đất văn hoá.

Lớp thứ hai là lớp đất cứng, màu đen, trong lớp lẫn nhiều các sạn sỏi màu đỏ son, đây là lớp văn hoá của di tích. Trong lớp thu được nhiều di vật thuộc văn hoá Phùng Nguyên, văn hoá Gò Mun và một vài mảnh gốm mang yếu tố Đồng Đậu. Dày 40-70cm

Ở khu vực phía Nam có một lớp đất màu đỏ nhạt, là lớp cải tạo mặt bằng.

Sinh thổ là lớp đất màu vàng lẫn sạn sỏi đầu ruồi, cứng, bở rời.

Di tích: di tích xuất lộ trong hố là các hố đất đen

F1: hố đất đen xuất lộ sát góc A, diện tích khoảng 2m2, sâu 20cm. Di vật lẫn lộn giữa sành, gốm men hiện đại và các mảnh gốm thời đại kim khí

F2: Hố đất đen sát góc B

F3: hố đất đen do máy xúc tạo nên

2. Di vật: Dù diện tích khai quật khá hạn chế nhưng thu được một số lượng di vật khá đa dạng bao gồm các di vật đá, di vật đồng, di vật gốm:

Di vật đá: thu được các loại công cụ sản xuất như rìu, bôn, đục, bàn mài, đồ trang sức gồm 2 mảnh vòng tay, một mảnh mặt cắt hình chữ nhật màu trắng, một mảnh mặt cắt chữ T bằng đá ngọc màu xanh.

Nhóm di vật đá thể hiện quy trình chế tác đá: đá nguyên liệu, mảnh tước, phác vật công cụ. Sự hiện diện của những mảnh đá có chất liệu giống với rìu bôn tìm được, phác vật và các mảnh tước cho thấy công cụ đá ở đây được chế tạo trực tiếp tại di tích. 

Đồ đá tại di tích được chế tác từ những nguyên liệu đá quý, đá bán quý như Nephrite, Spilit, Bazan. Trong đó hầu hết các di vật đá được làm từ đá có chất lượng cao, rìa lưỡi sắc và cứng. Một số di vật đang chế tác dở. Đáng chú ý, đoàn khai quật tìm thấy những nguyên liệu đá cùng chất liệu với di vật thu được.

Di vật gốm: gốm thu được có hai màu sắc chính là nâu đỏ và xám đen. Số lượng mảnh gốm thu được khá lớn, khoảng 5000 mảnh

Đại thể thu được các mảnh gốm mang yếu tố Gò Mun, đó là các loại đồ gốm có miệng loe bẻ ngang có trang trí hoa văn trong lòng miệng. Các mảnh gốm có hoa văn khuông nhạc hình sóng nước của văn hoá Đồng Đậu và những mảnh gốm mang phong cách Phùng Nguyên với những đồ án như hoa văn chữ S, hoa văn chấm dải trong khung khắc vạch, văn in cuống rạ, kiểu miệng thố, kiểu miệng đứng thành dày.

3. Niên đại, tính chất:

Dựa trên di vật có thể thấy niên đại tương đối của di tích nằm trong thời đại kim khí, niên đại sớm thuộc văn hoá Phùng Nguyên giai đoạn điển hình, phát triển qua giai đoạn Đồng Đậu muộn và Gò Mun. Khung niên đại tuyệt đối khoảng 3800 - 3000 năm cách ngày nay.

Tính chất: là di tích cư trú, có hoạt động chế tác công cụ đá. Tính chất xưởng chưa thực sự rõ ràng.

Di tích Đồi Đồng Dâu là một trong những di tích khảo cổ học quan trọng ở Hà Nội, góp phần quan trọng chứng minh sự hiện diện, tụ cư và phát triển trong thời đại kim khí ở Hà Nội. Niên đại khoảng 3800-3000 năm cách ngày nay.

Đây là một di tích cư trú có thời gian cư trú dài với tầng văn hoá dày với nhiều giai đoạn phát triển liên tục từ Phùng Nguyên đến Gò Mun và có mộ Đông Sơn. Mật độ cư trú dày đặc tập trung ở sườn phía Nam của quả gò.

Hiện nay các di tích khảo cổ học thời đại kim khí ở Hà Nội phần lớn đã biến mất bởi quá trình đô thị hoá. Một số di tích còn có thể nghiên cứu như Vườn Chuối, Gò Hện và Đồi Đồng Dâu. Đó là những di sản từ thời đại kim khí quý giá còn lại của Hà Nội.

 

PHỤ LỤC HÌNH ẢNH

 

 

Bình diện hố khai quật 

 

 

5

 

Một số rìu/bôn đá thu được tại hố khai quật

 

 

 

Hàng trên từ trái qua phải: Dọi xe chỉ, mũi tên ba cạnh, đục

Hàng dưới từ trái qua phải: Vòng tay mặt cắt chữ nhật, vòng tay đá ngọc, phác vật đục