GIỚI THIỆU TRIỂN LÃM "NẾP XƯA"
Nhân dịp kỷ niệm 68 năm ngày giải phóng Thủ đô 10/10/1954- 10/10/1962, Bảo tàng Hà Nội trưng bày chuyên đề với tên gọi “Nếp Xưa”. Qua hơn 200 tài liệu hiện vật được trưng bày nhằm tái hiện không gian sống của những gia đình khá giả Hà Nội đầu thế kỷ 20 cùng những câu chuyện sinh động của người dân Thủ đô kể về lối sống thanh lịch, trọng khách, yêu thiên nhiên và cái đẹp của người Hà Nội đã dẫn chúng ta về thăm lại nếp nhà xưa ấm cúng .
Không gian đầu tiên mà Bảo tàng tái hiện là phòng khách. Phòng khách là nơi để tiếp khách, thường nằm ở gian bên cạnh (bên phải) của những nếp nhà ba gian truyền thống hoặc dưới tầng một của những ngôi nhà hai tầng mang phong cách Châu Âu. Phòng khách cũng là nơi gắn kết các thành viên trong gia đình thông qua những câu chuyện, những chia sẻ tình cảm trong công việc và cuộc sống .
Phòng khách là một thành phần liên kết, thể hiện sự liên thông không gian, thống nhất về đường nét và thẩm mỹ trong tổng thể ngôi nhà. Chính vì thế, phòng khách trước đây không mang nặng tính riêng tư mà mang lại cảm giác thân thiện, ấm cúng khiến ngôi nhà như một thực thể sống động. Phòng khách cũng là nơi để gia chủ sắp đặt thể hiện cuộc sống vật chất cũng như tinh thần của mình được gửi gắm trong từng món đồ nội thất bài trí trong nhà. Qua cách sắp đặt, bày trí đồ đạc trong nhà thấy được sự chỉn chu, trang trọng, lịch sự thể hiện tính cách của gia chủ là người cẩn thận và trọng khách.
Trong gian phòng khách treo bức đại tự khắc hai chữ Hán: “Hòa Khí” với ý nghĩa mong muốn gia đình luôn hòa thuận, không khí vui vẻ.
Đôi câu đối vế một viết: Vân lãng nguyệt minh thiên viễn ngọ (Mây bay trăng sáng, tiết trời đã quá trưa) và vế thứ hai viết: Nhân khang vật thịnh phúc trùng thân (Con người ,con vật trong nhà mạnh khỏe thì phúc lại đến). Ý nghĩa chung của bức đại tự và đối câu đối đã nói nên mong muốn của gia chủ cũng như lời căn dặn của bề trên dành cho con cháu rằng: phải giữ cho gia đình luôn hòa thuận, trong ấm ngoài êm, các thành viên trong nhà mạnh khỏe, vui vẻ như thế tức nhà có phúc. Đó là những ước mong giản dị của tất cả các gia đình Hà Nội nói riêng và Việt Nam nói chung.
Mảng chính diện của phòng khách thường đặt tủ chè. Tủ được thiết kế theo kiểu hình chữ nhật nằm với hai ngăn tủ hai bên là cánh cửa gỗ được chạm khắc, khảm trai tinh xảo và ngăn giữa có diện tích lớn hơn có cửa kính. Tủ chè không chỉ được dùng làm vật trang trí phòng khách mà tủ chè còn mang ý nghĩa văn hóa tâm linh của người Việt vì phía trên nóc tủ chè thường được các gia đình đặt bàn thờ gia tiên. Đây là cách để thể hiện sự hiếu thuận của con cháu đối với ông bà tổ tiên cũng đồng thời cũng là truyền thống uống nước nhớ nguồn, luôn giành sự kính trọng, biết ơn đối với gia tiên của mình. Đôi lục bình cắm lông công trên nóc tủ chè với mong muốn sẽ thu hút tài lộc, giàu sang phú quý đến với gia đình. Nội thất dùng trong phòng khách đều được sắp đặt và có những ý nghĩa nhất định của nó. Ví như đồ sứ thường đi kèm với đôn gỗ. Sứ là bình, gỗ là an, đi với nhau và ghép lại có nghĩa là bình an, điều mà gia đình nào cũng mong muốn.
Khách đến nhà, nơi đầu tiên bước vào là phòng khách và gia chủ tiếp khách thường ngồi ở bộ bàn ghế. Trước đây, các gia đình Hà Nội thường dùng bàn ghế gỗ, màu gụ được chạm khắc rất tinh xảo, khảm trai tinh tế các đề tài tứ linh, tứ quý, các tích truyện xưa để gửi gắm ước muốn gia đình vui vẻ, mạnh khỏe, hạnh phúc. Vì thế, người ta mới nói linh hồn của phòng khách là bộ bàn ghế.
Khách đến chơi nhà pha trà mời nước đó là chuyện tất yếu nhưng cách pha trà của người Hà Nội thật tỉ mỉ, cầu kỳ, chu đáo. Để có một chén trà ngon thì trà phải đảm bảo đủ bốn yếu tố “nhất nước, nhì trà, tam pha, tứ ấm”. Nước pha trà thường dùng là nước mưa, cho vào ấm đồng đun sôi và đun riêng ở chỗ khác chứ không đun chung bếp nấu cơm vì mùi thức ăn sẽ lẫn vào trong nước, pha trà sẽ kém ngon. Trà pha là loại trà ngon, hái đủ ba lá phơi khô sao vàng, trà pha xong nước có màu xanh, ngửi thấy có hương thơm nhẹ. Pha trà đầu tiên tráng qua một lượt nước sôi gồm cả trà, ấm và chén. Sau đó rót nước sôi vào ấm để trà ngấm, trà ngấm rồi sẽ rót ra một chén tống rồi mới đổ ra các chén nhỏ và sau đó mới mời khách thưởng trà. Việc rót trà ra chén tống để nước trà được hòa quyện đều nhau, không có chén nào là chén đầu và cũng không có chén nào là chén cuối đồng thời cặn trà cũng được lắng đọng dưới đáy chén tống nên chén trà mời khách có hương vị thơm ngon như nhau. Thưởng trà của người Hà Nội nhà văn Nguyễn Tuân từng nhận xét “trà ngon, nước phải trong xanh, ngửi như có hương cốm non, dư vị đọng mãi trong cổ”.
Một phần không thể thiếu trong không gian của phòng khách đó là những cây xanh. “Người Hà Nội chơi cây để phối cảnh cho vừa phải với sân vườn và nội thất. Sân thường có tiểu cảnh, hai bên trồng cây có dáng cao như cây ngâu, cây mộc… giữa để cây thấp như cây xanh, cây si cho thoáng”. Cây xanh làm tăng thêm tính thẩm mỹ, thanh lọc không khí, điều hoà khí hậu cho ngôi nhà, lúc cây có hoa nhà lại thoang thoảng hương thơm tạo cho con người cảm giác thư thái, dễ chịu làm cho ta cảm thấy yêu nhà hơn.
Trưng bày đã tái hiện thành công nếp nhà của người Hà Nôị xưa thông qua các câu chuyện về nếp ăn, nếp ở, nếp mặc, nếp giao tiếp ...Những nếp nhà truyền thống của Hà Nội không còn nhiều nhưng lối sống nhẹ nhàng, lịch thiệp, mến khách, trọng đạo của Hà Nội thì còn mãi với thời gian. Trưng bày “Nếp Xưa” nhằm gợi lại những nét đẹp truyền thống đặc trưng của Hà Nội giúp chúng ta thấy được ý nghĩa của những câu chuyện cũ trong cái nhìn đương đại qua đó bảo tồn và phát huy để Hà Nội hòa nhập nhưng không hòa tan.
Phạm Hải Âu- Phòng Trưng bày- Tuyên truyền
