Tiếng Việt
English
Thực hiện Quyết định số 520/QĐ-BVHTTDL ngày 06/03/2024 của Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch về việc khai quật khảo cổ tại phía Tây gò Vườn Chuối, thôn Lai Xá, xã Kim Chung, huyện Hoài Đức, thành phố Hà Nội; từ cuối tháng 3/2024, Bảo tàng Hà Nội đã phối hợp với Viện Khảo cổ học, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn – Đại học Quốc gia Hà Nội và các cơ quan liên quan tiến hành khai quật với tổng diện tích 6.000m2. Kết quả từ đợt khai quật này đã cung cấp thêm nhiều tư liệu mới, quý báu trong nghiên cứu về thời đại Kim khí ở miền Bắc Việt Nam.
Ảnh 1 + 2: Toàn cảnh Khu vực khai quật phía Tây di chỉ Vườn Chuối
Công tác khai quật hiện trường phía Tây di chỉ Vườn Chuối mặc dù đang được thực hiện nhưng bước đầu đã đóng góp thêm một số phát hiện quan trọng như sau:
(1) Cuộc khai quật Vườn Chuối lần này đã phát hiện mặt bằng khu cư trú thời tiền Đông Sơn. Di tích nằm ở vị trí cao nhất của gò Vườn Chuối, cấu trúc hình lòng chảo với rìa ngoài cao hơn bên trong khoảng 0,5m. Nhận định ban đầu về sự hình thành di tích có thể người xưa lợi dụng địa hình dương là những gò đất tự nhiên cũng như những địa hình âm dưới chân gò và giữa các gò và đã vượt thổ ở khu vực xung quanh tạo khu cư trú ở bên trong và một vòng hào bảo vệ rộng khoảng 10m và sâu khoảng 2,5 – 3m bao quanh bên ngoài. Di tích có chiều dài bắc – nam khoảng 90m, rộng đông – tây 35m và còn tiếp tục mở rộng sang phía đông di chỉ. Đất đắp là đất sét màu nâu vàng thường thấy trên các gò đất tự nhiên ở khu vực này. Bên trong di tích là dấu tích các giai đoạn văn hoá Tiền Đông Sơn. Sườn ngoài của di tích là nơi chôn cất người chết, ở góc tây bắc mật độ chôn cất rất cao tạo thành một bãi mộ tiền Đông Sơn nằm tập trung với ít nhất hai giai đoạn cắt phá nhau. Khả năng di tích được hình thành trong giai đoạn Phùng Nguyên muộn – Đồng Đậu sớm, là lớp cư dân đầu tiên đến cư trú ở khu vực này. Đây là phát hiện rất quan trọng trong lịch sử nghiên cứu thời đại Kim khí ở miền Bắc Việt Nam, giúp chúng ta có những hiểu biết rõ hơn về cách thức xử lý các không gian cư trú nhằm ứng phó với những hiểm nguy từ môi trường tự nhiên cũng như xã hội cổ đại. Đồng thời, việc xây dựng công trình quy mô như trên cũng phần nào phản ánh về một xã hội có tổ chức và phân công lao động ở trình độ khá cao.
Ảnh 3 + 4: Di tích mặt bằng cư trú giai đoạn sớm và đường hào nước bên ngoài khu cư trú
(2) Một phát hiện quan trọng khác là về khu mộ táng có niên đại kéo dài từ giai đoạn Phùng Nguyên muộn – Đồng Đậu sớm đến giai đoạn muộn của văn hoá Đông Sơn. Trong đó, một đặc điểm quan trọng là mộ táng tiền Đông Sơn có tục nhổ răng cửa ở người trưởng thành nhưng đến giai đoạn văn hóa Đông Sơn thì không còn thấy tục lệ này.
Hệ thống di cốt trong các mộ táng thuộc các giai đoạn khác nhau vẫn còn được bảo tồn khá tốt, hứa hẹn sẽ đưa đến những hiểu biết sâu hơn khi triển khai nghiên cứu về nhân chủng học, di truyền, bệnh lý, vận động, chế độ dinh dưỡng… của người Việt cổ trong thời đại Kim khí ở miền Bắc Việt Nam.
Ảnh 5 + 9: Mộ táng, di cốt và dấu vết của tục nhổ răng cửa trên di cốt tiền Đông Sơn
Đợt công tác cũng cung cấp tư liệu về việc di tích bị đào trộm rất nhiều trong những năm qua.
Ảnh 12 + 13: Đồ tùy táng trong mộ Đông Sơn giai đoạn sớm
(3) Cũng trong cuộc khai quật này, những dấu tích vật chất của công trình kiến trúc liên quan đến nhà ở của người Đông Sơn lần đầu được tìm thấy tại Vườn Chuối. Bước đầu nhận diện khả năng người Đông Sơn cư trú trong các ngôi nhà dài kiểu như những ngôi nhà dài của một số tộc người Trường Sơn – Tây Nguyên vẫn còn sử dụng cho đến gần đây. Phát hiện này mở ra triển vọng mới về việc tìm hiểu kiến trúc nhà ở thường nhật trong một ngôi làng Việt cổ thời Đông Sơn, cũng như cách thức bố trí không gian cư trú trong làng.
Kết quả thu được qua đợt khai quật bổ sung tư liệu khẳng định về giá trị lịch sử văn hóa quan trọng của di chỉ Vườn Chuối trong thời đại Kim khí ở miền Bắc Việt Nam. Địa điểm Vườn Chuối là di chỉ cư trú – mộ táng phát triển liên tục qua nhiều giai đoạn từ tiền Đông Sơn đến Đông Sơn. Địa tầng di chỉ Vườn Chuối tồn tại nhiều lớp văn hóa trải qua các giai đoạn Phùng Nguyên muộn – Đồng Đậu sớm, Đồng Đậu, Gò Mun, Đông Sơn và hậu Đông Sơn. Do đặc điểm cư trú ở các giai đoạn khác nhau từ sớm đến muộn có sự chuyển dịch từ phía bắc xuống phía nam nên sự phân bố địa tầng văn hóa ở mỗi giai đoạn văn hóa cũng có sự chuyển dịch tương ứng. Có thể nói Vườn Chuối là một ngôi làng Việt cổ đã được con người thời đại Kim khí khai phá, làm chủ một cách lâu dài trên 2000 năm, phát triển liên tục từ giai đoạn Phùng Nguyên muộn – Đồng Đậu sớm đến Đông Sơn và hậu Đông Sơn. Những kết quả nghiên cứu từ đây đã góp phần cung cấp đầy đủ chứng cứ lịch sử về sự có mặt của con người từ rất sớm trên địa bàn Hà Nội. Hơn nữa còn chứng minh nguồn gốc bản địa và lịch sử dân tộc Việt Nam thời tiền sơ sử, khẳng định thời đại Hùng Vương dựng nước trong lịch sử dân tộc không hề là truyền thuyết.
Trong thời gian tới, việc tiếp tục nghiên cứu phần còn lại ở hiện trường di tích và chỉnh lý nghiên cứu chuyên sâu hứa hẹn sẽ đến thêm nhiều tư liệu quan trọng trong nghiên cứu nhận diện về giai đoạn Kim khí ở khu vực Hà Nội và miền Bắc Việt Nam.
Ảnh 15 + 16: Các đại biểu tham dự Hội thảo báo cáo sơ bộ kết quả ngày 18/10/2024 xem hiện vật trưng bày và nghe PGS.TS Nguyễn Lân Cường giới thiệu di tích
Sáng ngày 18/10/2024, UBND huyện Hoài Đức đã phối hợp với các bên liên quan tổ chức Hội thảo báo cáo sơ bộ kết quả khai quật và phương án di dời di tích, di vật theo Quyết định số 520/QĐ-BVHTTDL. Buổi hội thảo có sự tham gia của các nhà khoa học, các chuyên gia đầu ngành về lĩnh vực khảo cổ học, lịch sử, bảo tàng… và các nhà quản lý. Tại Hội thảo, các đại biểu tham dự đánh giá cao những kết quả khai quật và thống nhất đề nghị UBND thành phố Hà Nội và Sở Văn hóa và Thể thao thành phố Hà Nội cho phép sớm triển khai giai đoạn chỉnh lý trách gây thất thoát lãng phí những di sản văn hóa quý báu của dân tộc; Đồng thời đẩy nhanh việc công nhận di chỉ Vườn Chuối là di tích cấp Thành phố và thực hiện kế hoạch bảo quản, bảo tồn và phát huy giá trị di tích ./.
Trần Văn Tùy
(Phòng Sưu tầm, Kiểm kê và Bảo quản Bảo tàng Hà Nội)
