Tiếng Việt
English
Khi tổ quốc gọi, cả dân tộc đứng lên!. Đó là lẽ thường của mỗi con dân đất Việt khi đất nước đứng trước họa ngoại xâm. Chúng ta hiểu vì sao, hàng năm cứ đến dịp 27.7, trên khắp các nghĩa trang liệt sỹ, đài tưởng niệm từng dòng người lặng lẽ đến thắp những nén tâm nhang tỏ lòng thành kính, tri ân, tưởng nhớ anh linh các anh hùng liệt sỹ đã hy sinh cho nền độc lập của dân tộc.
Nhiều gia đình, mẹ tiễn con, vợ tiễn chồng, con tiễn mẹ,… lớp cha trước, lớp con tiếp bước theo sau và rồi nhiều người trong số đó mãi mãi không trở về dù chỉ là di cốt … chỉ còn nỗi đau ở lại với người thân. Câu chuyện về hai liệt sỹ trong gia đình liệt sỹ Dương Quảng Hàm ở Hà Nội cũng nằm trong nỗi đau như thế.
Giáo sư, liệt sỹ Dương Quảng Hàm sinh ngày 14.7.1898, là nhà nghiên cứu văn học, nhà giáo dục nổi tiếng của Việt Nam. Ông là con trai thứ của cụ Dương Trọng Phổ – một trong những người sáng lập trường Đông Kinh Nghĩa Thục, một trường học cách mạng đầu tiên của Hà Nội. Có lẽ vậy mà các con cụ Phổ sau này đều là những người chí khí, hăng hái tham gia các phong trào cách mạng từ sớm. Anh cả Dương Bá Trạc cùng tham gia phong trào cùng bố và về sau cả hai bố con đều bị địch bắt và đày ra đảo Côn Lôn.
Một người học rộng, hiểu cao, ngoài công việc giảng dạy và quản lý giáo dục, GS. Dương Quảng Hàm đam mê nghiên cứu văn hóa, giáo dục. Trước tác cụ để lại rất nhiều, song nổi tiếng nhất là hai tác phẩm Việt Nam văn học sử yếu (1941) và Việt Nam thi văn hợp tuyển (1942). Với tài năng và sự công hiến của GS. Dương Quảng Hàm, sau ngày độc lập cụ được bổ nhiệm làm Hiệu trưởng Trường Bưởi – Chu Văn An.
Đêm 19.12.1946, sau lời kêu gọi Toàn quốc kháng chiến của Chủ tịch Hồ Chí Minh, toàn dân được lệnh sơ tán ra khỏi Hà Nội về các làng quê lân cận; gia đình cụ cũng ly tán từ đây. Vợ con của cụ rời Hà Nội tản cư về quê trước, do chưa có lệnh của cấp trên về việc phân công nhiệm vụ cho mình nên cụ còn ở lại Thủ đô; nhưng không ngờ đó cũng là lần cuối cùng gia đình cụ được gặp nhau. Sự hy sinh bí ẩn của cụ trong những ngày đầu Toàn quốc kháng chiến là một mất mát lớn đối với gia đình và dân tộc. Cho đến nay, di cốt của Giáo sư, liệt sỹ Dương Quảng Hàm vẫn còn nằm lại ở nơi nào đó chưa được quy tập về.
Và hơn 20 năm sau, khi cuộc kháng chiến chống đế quốc Mỹ nổ ra, lớp con cháu trong gia đình Giáo sư, liệt sỹ Dương Quảng Hàm lại tiếp nối viết đơn tình nguyện vào chiến trường. Trong đó có nhà văn, nhà báo Dương Thị Xuân Quý, con gái ông Dương Tụ Quán – người em kế của GS. Dương Quảng Hàm. Ông Dương Tụ Quán là nhà trí thức, nhà giáo, gắn với với sự ra đời của tờ “Văn học tạp chí” và tạp chí “Tri tân” vào thập niên ba mươi, bốn mươi của thế kỉ trước. Xuân Quý sinh ngày 19.4.1941, là nữ sinh nổi tiếng của trường Trưng Vương xưa. Ngay từ khi đi học, Xuân Quý luôn phấn đấu trong học tập và rèn luyện. Những tấm bằng khen, giấy khen còn lại chính là những minh chứng cho sự phấn đấu, ý thức học tập của bà. Xuân Quý là một trong số ít những nữ sinh Hà Nội lúc bấy giờ có thành tích học tập xuất sắc và tích cực tham gia các hoạt động của Trường.
Giấy khen của Trường Trưng Vương khen tặng bà Dương Thị Xuân Quý
Mang trong mình dòng máu trí thức, cách mạng, nhà báo Xuân Quý như một chiến sỹ xung trận. Trên mọi nẻo đường hành quân, ngoài những trang nhật ký ghi lại những khoảnh khắc nhớ thương chồng và con gái thì đó là những tin bài, tác phẩm văn học được bà viết đều đặn, kịp thời gửi về tòa soạn. Những thiếu thốn về vật chất, sốt rét rừng càng nung nấu thêm tinh thần quyết tâm, ý chí sắt đá, gan dạ, kiên trung của một nữ phóng viên chiến trường. Tháng 7.1968, bà được phân công nhận nhiệm vụ tại Tạp chí Văn nghệ giải phóng trung trung bộ (Khu 5). Vào đêm ngày 08.3.1969 – một đêm định mệnh, sau trận càn ác liệt của giặc xuống xã Xuyên Tân (nay là xã Duy Thành), huyện Duy Xuyên, tỉnh Quảng Nam bà đã hy sinh. Do chiến tranh, nhiều sự thay đổi, đến năm 2006 nhà thơ Bùi Minh Quốc – chồng bà, mới tìm được di cốt của bà mang về cải táng tại khu tưởng niệm xã Duy Thành, huyện Duy Xuyên, tỉnh Quảng Nam. Thân thể bà Xuân Quý đã nằm lại trên chiến trường Quảng Nam, nhưng những đứa con tinh thần của bà vẫn còn sống mãi với thời gian. Năm 2007, bà được Nhà nước truy tặng Giải thưởng về Văn học nghệ thuật.
Những kỷ vật vô giá của các liệt sỹ được lưu giữ, bảo quản tại Bảo tàng Hà Nội sẽ góp phần rất lớn trong việc giáo dục cho giới trẻ hôm nay về một thế hệ thanh niên Hà Nội đã không tiếc máu xương, tuổi thanh xuân, gác lại hạnh phúc riêng của mình vì độc lập- thống nhất của cả dân tộc. Nhân kỷ niệm 77 năm ngày Thương binh liệt sỹ (27.7.1947 – 27.7.2024), Bảo tàng Hà Nội xin được thể hiện sự tri ân đối với các anh hùng liệt sỹ đã hy sinh vì độc lập dân tộc, tự do của nhân dân.
Nguyễn Thị Lan – Phòng Trưng bày- Tuyên truyền
